“Νους υγιής εν σώματι υγιεί” Σωματοποιημένο άγχος και στρες – Συμπτώματα και αντιμετώπιση
«Νους υγιής εν σώματι υγιεί», είναι ίσως από τα πιο γνωστά και πολυχρησιμοποιημένα αποφθέγματα των αρχαίων Ελλήνων. Πολυάριθμες μελέτες αποκαλύπτουν, πως το ευ ζην επηρεάζεται άμεσα από την ψυχική υγεία του ανθρώπου. Η αμφίδρομη επιρροή ανάμεσα στο σώμα και το πνεύμα/ψυχή είναι πλέον αποδεκτή σε τέτοιο βαθμό, ώστε να θεωρείται φυσιολογική και δεδομένη η κατάπτωση του σώματος, αν και το πνεύμα/ψυχή νοσεί.
Δυστυχώς, στους σύγχρονους ρυθμούς ζωής, το άγχος αποτελεί το συχνότερο πρόβλημα που καλούμαστε να διαχειριστούμε, καθώς και τα αποτελέσματά του στο σώμα μας κυρίως στις περιπτώσεις που διαρκεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς να υποχωρεί. Αυτή τη μάλλον συνηθισμένη κατάσταση ορίζουμε ως σωματοποίηση.
Σωματοποίηση είναι η έκφραση στο σώμα αρνητικών και δύσκολων συναισθημάτων που δεν επικοινωνούνται. Έτσι ορίζονται οι σωματόμορφες διαταραχές, οι οποίες είναι ψυχικές διαταραχές που εμφανίζονται με τη μορφή σωματικών διαταραχών.
Τα πολλαπλά συμπτώματα που συνοδεύουν μια κατάσταση άγχους συνοψίζονται σε δύο κατηγορίες.
Από τη μια πλευρά, υπάρχουν τα συναισθηματικά συμπτώματα όπως ανησυχία, εκνευρισμός, δυσφορία, ταραχή, υπερένταση, στενοχώρια, αναστάτωση, αγωνία, νευρικότητα ή προαίσθημα αναμονής ενός δυσάρεστου γεγονότος.
Από την άλλη είναι τα σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυπαλμίες, τρόμος, πονοκέφαλος, πόνος, κόμπος στο λαιμό, δύσπνοια, εξάψεις, κρυάδες και ρίγη, ναυτία και ζαλάδες, τάση για λιποθυμία, μούδιασμα, ξηροστομία, διάρροια ή συχνουρία.
Όσον αναφορά στον πόνο, είναι μια κατάσταση, η οποία εξαρτάται από τη συνειδητότητα, την αντιληπτική ικανότητα και το συναίσθημα του ατόμου. Σε όλες τις μορφές του, και κυρίως αυτή του χρόνιου πόνου, υπάρχει πάντοτε κάποια ψυχολογική διάσταση. Σε κάθε ασθενή ο πόνος έχει και ένα διαφορετικό νόημα.
Στις χιλιετηρίδες της ιστορίας, ο άνθρωπος προσπάθησε να κατανοήσει την φύση του επιβλαβή ευεργέτη του, του πόνου, αλλά ακόμη και σήμερα αντιμετωπίζει με δέος το αντιφατικό αυτό φαινόμενο, το οποίο αποτελεί ταυτόχρονα ευλογία και κατάρα. Αφενός, ο πόνος, ως σημαντικός αμυντικός μηχανισμός, λειτουργεί σαν σηματοδότης κινδύνου του οργανισμού, και μπορεί να αποβεί μέσο απόκτησης δύναμης, βάθους και αληθινής σοφίας, καθώς και να προσφέρει ευκαιρίες για ηρωισμό. Ο πόνος μεγαλώνει τις διαστάσεις της ψυχής.
Αφετέρου, ο πόνος είναι ταπεινωτικός και γίνεται απάνθρωπος. Απειλεί την αυτονομία του ατόμου, καταστρέφει κάθε έννοια αυτοεκτίμησης, συνοδεύεται από συναισθήματα απελπισίας, εξάρτησης, αχρηστοζωίας και μοναξιάς. Και το μέγιστο, καταστρέφει τη θέληση για ζωή.
Ιδιαίτερα όταν συνοδεύει τη βαριά ή άγνωστης προέλευσης ασθένεια, απειλεί τα θεμέλια της προσωπικότητας του ανθρώπου, την κοινωνική του θέση, την οικονομική του κατάσταση, την ακεραιότητά του και καμιά φορά και την ίδια του τη ζωή.
Το σύστημα που είναι υπεύθυνο για το πώς αντιδρά ένας οργανισμός σε ένα ερέθισμα από το περιβάλλον, είναι το Φυτικό ή Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα, η λειτουργία του οποίου δεν υπόκειται στη θέληση μας και συνδέεται λειτουργικά με την καρδιά, τα σπλάχνα, τους λείους μυς και τους αδένες. Αυτό χωρίζεται σε δύο υποσυστήματα: το Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (ΣΝΣ) και το Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (ΠΝΣ).
Η σχέση τους είναι ανταγωνιστική με σκοπό να διατηρούν την ισορροπία του οργανισμού. Αναφορικά η διέγερση του Συμπαθητικού αυξάνει τη λειτουργία όλων των συστημάτων του οργανισμού ενώ, ταυτόχρονα, αναστέλλει την λειτουργία του αναπαραγωγικού, πεπτικού και ανοσοποιητικού συστήματος, ενώ το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με το Παρασυμπαθητικό, που σχετίζεται με την αποθήκευση ενεργειακών αποθεμάτων, τη χαλάρωση και την ξεκούραση του οργανισμού, καθώς και με την ενεργοποίηση ανοσοποιητικών και αναζωογονητικών λειτουργιών.
Ο άνθρωπος αντιδρά απέναντι σε οτιδήποτε αντιλαμβάνεται ως κίνδυνο φυσικό ή γνωστικό, πραγματικό ή φανταστικό, μέσω του Συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Έτσι οτιδήποτε γίνεται αντιληπτό ως απειλή ενεργοποιεί αυτόματα μηχανισμούς που προετοιμάζουν άμεσα τον οργανισμό να απαντήσει. Το πρόβλημα με το άγχος – στρές είναι όταν δεν εκτονώνεται επαρκώς και ότι αντί να εκλύεται από οξείες – έντονες καταστάσεις και να αποσβένεται γρήγορα διαρκεί πολύ περισσότερο.
Η αντίδραση του στρες σχετίζεται με τρία στάδια:
α) Το Συναγερμό: αφορά στην άμεση ενεργοποίηση του οργανισμού για να απαντήσει στον κίνδυνο.
β) Την Αντίσταση στον κίνδυνο.
γ) Την Κατάρρευση: όταν ξεπερνιούνται τα όρια των αντοχών και των δυνατοτήτων του οργανισμού. Εάν κάποιο όργανο ή σύστημα έχει ήδη κάποια «προδιάθεση» για κόπωση ή δυσλειτουργία, θα είναι το πρώτο που θα εμφανίσει συμπτώματα.
Τύποι και συμπτώματα των διαταραχών σωματοποίησης
Τα συμπτώματα και η σοβαρότητά τους ποικίλλουν ανάλογα με τον τύπο της διαταραχής σωματοποίησης. Υπάρχουν διάφοροι τύποι για τις σωματόμορφες διαταραχές:
Διαταραχή σωματοποίησης
Αρχίζει σε νεαρή ηλικία, πριν τα 30 έτη, και την χαρακτηρίζει συμπτωματολογία από τουλάχιστον 4 διαφορετικές εντοπίσεις, αλλά θα πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον δυο γαστρεντερικά συμπτώματα, ένα από το γεννητικό σύστημα και ένα από το νευρικό σύστημα.
Μη διαφοροδιαγνωστική σωματόμορφη διαταραχή
Ο πάσχων παραπονείται για συμπτώματα για τουλάχιστον 6 μήνες, αλλά η βαρύτητά τους δεν αρκεί ώστε να διαγνωστεί η διαταραχή σωματοποίησης.
Μετατρεπτική διαταραχή
Χαρακτηρίζεται από κινητική, αισθητική ή αισθητικοκινητική συμπτωματολογία, δηλαδή, νευρολογικά συμπτώματα όπως παράλυση, αδυναμία, αιμωδία.
Διαταραχή άλγους
Αφορά συνήθως πόνο που ξεκίνησε με μια έντονα δύσκολη συναισθηματική κατάσταση ή τραύμα. Ο ασθενής δύναται για παράδειγμα να αναπτύξει μια ανεξήγητη χρόνια κεφαλαλγία μετά από ένα γεγονός που προκάλεσε έντονο άγχος. Το άλγος είναι το επίκεντρο της διαταραχής, όμως οι ψυχολογικοί παράγοντες θεωρείται ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στην αντίληψη και τη σοβαρότητα του πόνου.
Υποχονδρίαση ή υποχονδρία
Ο πάσχων πιστεύει ότι πάσχει από κάποιο βαρύ νόσημα, γιατί παρερμηνεύει τα συμπτώματα που παρουσιάζει.
Διαταραχή δυσμορφίας σώματος
Ο πάσχων πιστεύει ότι έχει κάποιο σωματικό ελάττωμα ή υπερτονίζει αρνητικά κάποιο σωματικό ελάττωμα.
Η φυσιοθεραπευτική αντιμετώπιση είναι σημαντικό να είναι ολιστική και να συνδυάζει μεθόδους που αποβλέπουν στη διακοπή της αυξημένης συμπαθητικής δραστηριότητας, στη διαχείριση του πόνου και την ψυχοθεραπευτική υποστήριξη. Ο συνδυασμός διαγνωστικών και θεραπευτικών δεξιοτήτων και τεχνικών μας επιτρέπει να προσφέρουμε στους ασθενείς πολυδιάστατες προσεγγίσεις για την θεραπεία, καθώς και την αποκατάσταση της φυσιολογικής λειτουργίας και κίνησης του σώματος σε διαταραχές σωματοποίησης.
[Στο φυσιοθεραπευτήριο Ε. Γεωργακόπουλος υπάρχει η εμπειρία, η γνώση, η ενσυναίσθηση για τη φροντίδα ασθενών με συμπτώματα σωματοποίησης].
