Η Ψευδαίσθηση του Χρόνου
«Τον κλείσαμε» λέει ο ποιητής* «σ΄ ένα μικρό κουτί μεταλλικό, που το ονομάσαμε ωρολόγιον, και ησυχάσαμε».
Οι σοφοί μας έλεγαν ότι ο χρόνος δεν υπάρχει. Ας δεχτούμε όμως εμείς ότι αυτό δεν ισχύει, και ότι ο χρόνος υπάρχει. Ακόμα και μέσα σε αυτή την πιθανή παρανόηση ο εξελιγμένος κόσμος έχει δημιουργήσει ακόμα μία: ότι μπορούμε να ελέγξουμε το χρόνο, ότι αυτός θα μπορούσε τάχα να είναι σταθερός, μετρήσιμος, αυτονόητος ενίοτε και προβλέψιμος.
Συνεπώς έχουμε κάθε δικαίωμα να ησυχάσουμε ότι η ομορφιά μας θα υπάρχει για πάντα και όχι μόνο θα υπάρχει αλλά θα μας τροφοδοτεί με ένα αίσθημα πληρότητας και γαλήνης. Εξίσου θα συνεχίσουν να υπάρχουν οι αγαπημένοι μας, η υγεία, ο έρωτας, η εστία, το καλό φαγητό, ο σταθερός μισθός και το κύρος μας. Και επειδή έχουμε το προνόμιο να ζούμε στη δύση, είναι όντως εφικτό πολλά από αυτά να παραμείνουν σταθερά για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.
Μήπως όμως ακόμα και αυτή η μετρήσιμη σταθερότητα δεν είναι παρά μία ψευδαίσθηση;
Τι εννοώ: είναι κάποιες φορές που οι σταθερές παραμένουν στη θέση τους, ωστόσο εμείς σταματάμε να αισθανόμαστε το αίσθημα γαλήνης και ευτυχίας που νιώθαμε στην αρχή. Οπότε το έξω παραμένει σταθερό αλλά το μέσα όχι. Τότε συχνά θα απευθυνθούμε στον ψυχολόγο, για να μας βοηθήσει να νιώσουμε όπως πριν. Κατά μία έννοια να σταθεροποιήσουμε την πληρότητα και την ευτυχία.
Σε αυτές τις ταραγμένες και ακατανόητες καταστάσεις βρισκόμαστε παραδόξως μπροστά σε ένα δίλημμα. Ο ένας δρόμος λέει: προσπάθησε να διατηρήσεις πάση θυσία τα κεκτημένα σου, ακόμα και αν αυτό σε κάνει άκαμπτο, καταναγκαστικό και σκληρό. Η εναλλακτική οδός, από την άλλη, λέει το εξής: εφόσον σταμάτησες να αισθάνεσαι πλήρης, σημαίνει ότι έχουν αλλάξει όλα, απλά δεν πρόλαβες να το δεις ή να το επιτρέψεις.
Μας ταράζει λοιπόν ο χρόνος γιατί όσο και αν θα το θέλαμε κάθε άλλο παρά ελέγξιμος, σταθερός ή προβλέψιμος είναι.
Κάποιος θα έλεγε ότι ο χρόνος είναι δυνάστης διότι ακόμα και μέσα στην ψευδαίσθηση της σταθερότητάς του οδηγεί με βεβαιότητα στο θάνατο.
Ας δεχτούμε ότι δεν είναι τίποτα από τα παραπάνω. Ας πούμε ότι είναι μια απλή μονάδα μέτρησης της ροής της ζωής, την οποία δημιουργήσαμε για να διευκολύνουμε τις καθημερινές μας συναλλαγές. Ας πούμε ότι αυτός κάθε αυτός ο χρόνος είναι απλά αυτό που είναι, κάτι ουδέτερο που συνεχώς πρέπει να αλλάζει, περνώντας από αμέτρητους, αυθαίρετους κύκλους ζωής, θανάτου και αναγέννησης.
Συνεπώς ίσως η μόνη σταθερά στη ζωή να είναι η αλλαγή.
Δεν συνηθίζουμε όμως να τη βλέπουμε φιλικά. Ίσως προτιμάμε τις αλλαγές που μπορούμε να ελέγξουμε ή να αποφασίσουμε οι ίδιοι ή εκείνες που έχουν για μας κάποιο νόημα. Οι υπόλοιπες αλλαγές, οι αυθαίρετες, οι ξαφνικές, οι άδικες, οι μεγάλες και οι απρόσμενες, μας δίνουν την αίσθηση ότι η ζωή μας πήρε λάθος ρότα. Τότε πολεμάμε τις αλλαγές. Είναι και αυτό μέρος της φύσης, ωστόσο, διότι και η ίδια η κάμπια αντιστέκεται σθεναρά σε όλες εκείνες τι αλλαγές που θα την κάνουν στο τέλος πεταλούδα.
Η Ronnie Kayne μας δίνει μια ακόμα εξήγηση στο γιατί οι αλλαγές μας ταράζουν∙ στη ζωή, λέει,
κάθε φορά που κλείνει μία πόρτα ανοίγει μία άλλη.
Το διάστημα ανάμεσα είναι κόλαση. Κατά μία έννοια σε εκείνο το ενδιάμεσο δωμάτιο ανάμεσα στις δυο πόρτες, αυτό που κάνουμε είναι να θρηνούμε για αυτό που χάσαμε και να ανησυχούμε για αυτό που έρχεται. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η αλλαγή είναι μόνιμος σύντροφός μας και αυτό ακριβώς που κάνει τη ζωή επιτρεπτή.
Έχω λοιπόν να κάνω μία πρόταση: Θα μπορούσαμε μήπως σε κάθε αλλαγή που έρχεται, αντί να λέμε «γιατί σε μένα;» να λέμε «γιατί όχι σε μένα;». Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα αλλά αναμφίβολα σκληρή πρόταση. Μας τοποθετεί όμως σε μία λίγο πιο ταπεινή θέση σε σχέση με τη ζωή. Κάτι λιγότερο σκληρό θα ήταν ίσως να προσπαθήσουμε να δεχτούμε ότι στη ζωή άλλες φορές θα είμαστε δάσκαλοι και άλλες φορές μαθητές. Η θέση του μαθητή είναι άβολη και αμήχανη. Ο μαθητής δεν ξέρει τι τον περιμένει, αξιολογείται και καθοδηγείται από άλλους που ξέρουν, συχνά υποτάσσεται, δεν ελέγχει, κάνει λάθη και πολλοί από τους καλούς μαθητές βγαίνουν αρκετά μωλωπισμένοι στο τέλος της διαδικασίας.
Ωστόσο ο μαθητής είναι αναμφίβολα και μία διαδικασία ανάπτυξης∙ έχει στόχο, προορισμό, ολοκλήρωση και στο τέλος της διαδικασίας είναι πλέον ώριμος και διαφορετικός. Κατά μία έννοια το κέρδος είναι ανάλογο του κόστους.
Πως θα ήταν άραγε η ζωή μας αν δεχόμασταν να μπαίνουμε που και που σε αυτή τη θέση; Αντιστοίχως πως θα ήταν η ζωή μας αν δε γινόμασταν ποτέ ξανά μαθητές; Το βέβαιο είναι ότι οι δυσκολίες είναι εκείνες που μας ωριμάζουν και όχι ο χρόνος από μόνος του.
Αν δεχτούμε λοιπόν ότι οι αλλαγές είναι μέρος του κύκλου της ζωής και της ανάπτυξης, τίθεται το ερώτημα, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να μάθουμε να τις ζούμε; Δε θα μπορούσα εδώ να μην παραθέσω τα λόγια του αγαπημένου φιλοσόφου, θεολόγου, εκπαιδευτικού, ψυχαναλυτή και πολλά ακόμα, Μπερτ Χέλιγκερ, ο οποίος μας λέει:
για να μάθεις τη ζωή πρέπει να ξεμάθεις, κι έπειτα να μπορέσεις αυτό να το αντέχεις, κάνοντας ένα βήμα τη φορά.
Η διαδικασία αυτή έχει μέσα της πολύ φόβο. Έχει όμως και θαυμασμό αλλά και δέος. Αν όλα αυτά τα ανεχτείς η ζωή μπορεί να φέρει απρόσμενα δώρα. Μαθητές, λοιπόν και «ξεμαθητές».
*Ελύτης (2020), Εν Λευκώ.
