Ψυχή και σώμα, συνδυασμός και αλληλεπίδραση. Ψυχοσωματική ασθένεια. Τί είναι και πού οφείλεται;
Ψυχή και σώμα, συνδυασμός και αλληλεπίδραση. Ψυχοσωματική ασθένεια. Τί είναι και πού οφείλεται; Αυτό δεν είναι ένα κείμενο που θα προσπαθήσει να ερμηνεύσει την ασθένειά μας σύμφωνα με το τι συμβαίνει στην ψυχή μας. Πιθανότατα δεν είναι ούτε ένα κείμενο που θα δώσει εξήγηση στον όρο «ψυχοσωματικό». Ίσως να είναι ένα κείμενο που θα προσπαθήσει, και αυτό με τη σειρά του, να μας φέρει πιο κοντά σε έναν περισσότερο «ενοποιητικό» τρόπο αντίληψης του ανθρώπου.
«Είσαι δυσκοίλιος, άρα είσαι τσιγκούνης», «έχεις έλκος, άρα είσαι αγχώδης», «έχεις σπαστική κολίτιδα, άρα έχεις εξάρτηση από τη μητέρα σου». Σε τέτοιες δηλώσεις καταλήγουμε όταν σηκώνουμε το δάχτυλο για να κατηγορήσουμε κάποιον, ενίοτε και τον εαυτό μας, για τα συμπτώματα ή την ασθένειά του.
Σίγουρα ένας τέτοιος τρόπος θεώρησης δε θα προσφέρει ποτέ καμία κατανόηση για τον άνθρωπο ή την ασθένειά του και πιθανότατα αποτελεί διαστρέβλωση της φιλοσοφίας κάποιων ολιστικών θεραπειών.
Με αυστηρά ιατρικούς όρους, ψυχοσωματική ασθένεια είναι η σωματική δυσλειτουργία που οφείλεται κυρίως σε ψυχολογικά και λιγότερο σε οργανικά αίτια. Ούτε και αυτή η θεώρηση μας αφορά σε αυτό το κείμενο, καθώς, ακόμα και για την ίδια την ιατρική κοινότητα, η ασθένεια του εκάστοτε ανθρώπου δεν είναι ποτέ ξεκάθαρα ερμηνεύσιμη ή δεν οφείλεται σε μία ή δυο αιτίες, αλλά μπορεί να οφείλεται σε πολυπαραγοντικό σύνολο αιτιών, το οποίο συνήθως μας είναι και αρκετά τυφλό.
Δέχεται όμως η ιατρική όπως και η ψυχολογία ότι τόσο τα σωματικά μας όσο και τα ψυχικά μας προβλήματα είναι αποτέλεσμα συνδυασμού και αλληλεπίδρασης του παρακάτω τρίπτυχου: το γενετικό υλικό, τον τρόπο ζωής, (περιλαμβάνει: τις σχέσεις, τον ύπνο, τη διατροφή, τη φυσική άσκηση, τα επίπεδα κόπωσης, τις εξωτερικές συνθήκες όπως τόπο διαμονής, έκθεση σε ακτινοβολία, καιρικές συνθήκες, κ.α,) και τον ψυχισμό.
Έχοντας λοιπόν αποσαφηνίσει τα παραπάνω θα δοκιμάσουμε σε αυτό το κείμενο να εξερευνήσουμε έναν ενοποιητικό τρόπο θεώρησης του ανθρώπου.
Ο καθηγητής ψυχολογίας Κλήμης Ναυρίδης μας λέει ότι το κάθε σώμα φέρει μία ιστορία∙ την ιστορία του υποκειμένου του. Και πολύ συχνά το σώμα μας θυμάται πολύ περισσότερα πράγματα από ό,τι εμείς οι ίδιοι μπορούμε συνειδητά να ανακαλέσουμε. Όταν ένα άνθρωπος προσέλθει για ψυχοθεραπεία, έχει ένα αίτημα, όπως για παράδειγμα: «να αντιμετωπίσω τις κρίσεις πανικού», «να διαχειριστώ το θυμό μου», «να μάθω να διεκδικώ». Αυτό υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι έχουν ένα μεγάλο βαθμό συνειδητότητας των προβλημάτων τους.
Υπάρχει όμως και μια σειρά προβλημάτων που αντιμετωπίζει το άτομο, τα οποία δεν μπορεί να τα αναγνωρίσει και για τα οποία δε θα ζητήσει βοήθεια. Δεν παύει ωστόσο να έχει απόλυτη ανάγκη από βοήθεια και για αυτά τα τυφλά σημεία, τα οποία, όταν έρθουν στο φως, μπορούν να προσθέσουν περισσότερα κομμάτια στο παζλ της αυτογνωσίας του ανθρώπου.
Αυτά τα τυφλά προβλήματα, συνήθως τα ξέρει το σώμα μας. Ας δούμε ένα παράδειγμα. Η σωματική ψυχοθεραπεία χρησιμοποιεί το σώμα ως εργαλείο. Ένα από τα βασικά στοιχεία του σώματος είναι η φωνή. Ο τόνος της φωνής, η χροιά, ο τρόπος εκφοράς, μερικές φορές, είναι σημαντικότερα από το περιεχόμενο των λέξεων και για το λόγο αυτό, στη σωματική ψυχοθεραπεία, υπερισχύουν ως προς την ανάδυση σημαντικών θεμάτων.
Έχουμε λοιπόν το παράδειγμα μιας γυναίκας σε ψυχοθεραπεία, που δηλώνει ξεκάθαρα ότι δε θέλει να μοιάσει στη μάνα της. Μια τέτοια απόφαση φαίνεται εντελώς λογική, ειδικά όταν έχει κακή σχέση με τη μητέρα και ας μην έχει ιδέα τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό για την εξέλιξή της, για το σώμα της ή για τη σεξουαλικότητά της.
Κάποια στιγμή, στα πλαίσια της σωματικής ψυχοθεραπείας, η γυναίκα θα αρχίσει να δουλεύει με το σώμα και τη φωνή. Η φωνή της θα φτάσει σε τόσο διαφορετικές εκφορές, χροιές, ντεσιμπέλ και οκτάβες από ό,τι έχει συνηθίσει, πράγμα που θα έχει απόλυτα λυτρωτική επίδραση στο σώμα και στον ψυχισμό της. Την ίδια στιγμή όμως θα συνειδητοποιήσει το εξής: η ίδια, ασυνείδητα, ποτέ δεν επέτρεπε στον εαυτό της το συγκεκριμένο τόνο και χροιά στη φωνή, διότι είναι ίδιος με της μητέρας της.
Αυτό είναι η απόδειξη ότι το σώμα μας έχει τους δικούς του τρόπους να κλειδώνει προκειμένου να μας υπακούσει. Το θέμα είναι ότι όταν εμείς δεν αφήνουμε τη φωνή μας να κινηθεί στο εύρος που χρειάζεται, τότε κάτι θα αρχίσει να υπολειτουργεί στο σώμα και την ψυχή μας. Τότε δε θα είμαστε ολόκληροι. Θα έχουμε μπλοκαρίσματα. Αυτό ωστόσο το ξέρει μόνο το σώμα μας, όχι εμείς.
Να τονιστεί ότι το παραπάνω περιστατικό, είναι ένα μεμονωμένο παράδειγμα, και δε σημαίνει ότι η κάθε γυναίκα που δε θέλει να μοιάσει στη μητέρα της θα έχει πρόβλημα με τη φωνή, τις φωνητικές χορδές ή τη σεξουαλικότητα. Ο ενοποιητικός τρόπος σκέψης απαιτεί να βλέπουμε τον κάθε άνθρωπο μεμονωμένα και σε συνοχή με τη δική του ατομική πορεία συνειδητοποιήσεων.
Για να κατανοήσουμε λίγο περισσότερο πως επικοινωνεί το σώμα με τον ψυχισμό, θα μιλήσουμε για φυσική. Οι χημικοί και οι φυσικοί γνωρίζουν και αποδεικνύουν ότι μόνο οι μεταμορφώσεις από μια μορφή ενέργειας ή ύλης σε μία άλλη είναι δυνατές, ποτέ όμως η εξαφάνισή της χωρίς υποκατάστατο. Έτσι θερμαίνοντας ένα κομμάτι πάγο, η στερεά ουσία μετατρέπεται σε υγρή. Κάπως έτσι επικοινωνεί και το σώμα με την ψυχή. Όλοι οι άνθρωποι έχουμε απαγορευμένα συναισθήματα που το σύστημά μας, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μας δίδαξε ότι είναι απειλητικά.
Ο Γιούνγκ μας λέει ότι κάθε ολοκληρωμένος άνθρωπος αποτελείται από Εγώ και σκιά. Η ενοποίησή τους αποτελεί τον ολοκληρωμένο και αυτοπραγματωμένο άνθρωπο. Όλα αυτά τα απωθημένα συναισθήματα, κινήσεις, συμπεριφορές, επιθυμίες, όπως και όλα τα φυσικά φαινόμενα δεν εξαφανίζονται, αλλά κάπου μετατοπίζονται στο σώμα. Το σώμα πρέπει κάπου να τα φυλάξει και να τα συγκρατήσει. Κατά συνέπεια, θα μπλοκάρει, θα αγκυλώσει, θα μειώσει το κινητικό του εύρος, θα τροποποιήσει τη ροή του αίματός του και πολλές ακόμα λειτουργίες.
Ποιός είναι λοιπόν ο βασικός τρόπος να έρθουμε σε επαφή με το σώμα; Μα φυσικά η αναπνοή∙ η πρώτη και η τελευταία κίνηση του ανθρώπου. Η αναπνοή είναι ο τρόπος να πούμε στο σώμα μας: «Σου δίνω χώρο και χρόνο. Σε εμπιστεύομαι, σε ακούω και δε σε φοβάμαι». Το σώμα είναι η γέφυρα που συνδέει τον ψυχισμό μας με τις απαραίτητες πληροφορίες του περιβάλλοντος και ο καλύτερος τρόπος να μείνουμε στο εδώ και τώρα. Ένας ακόμα τρόπος να ακούσουμε το σώμα μας είναι να γίνουμε λίγο πιο αργοί. Όλα αυτά που κάνουμε μέσα στη μέρα να τα κάνουμε πιο αργά και συνειδητά. Η σιωπή είναι επίσης ένας τρόπος.
Τί σημαίνει λοιπόν ενοποιημένος; Σημαίνει ότι έχω λιγότερα τυφλά σημεία. Σημαίνει ότι είμαι ολόκληρος. Το φως είναι μαζί με τη σκιά. Δεν υπάρχουν απαγορευμένα συναισθήματα. Το μέσα ταιριάζει με το έξω. Η αριστερή πλευρά του σώματός μου είναι το ίδιο δυνατή με τη δεξιά και η μητέρα μου μέσα μου, έχει ίδια θέση με τον πατέρα μου.
