Συγχώρεση σημαίνει, κάνω μέσα μου χώρο

Συγχώρεση σημαίνει, κάνω μέσα μου χώρο

Συγχώρεση είναι η εκούσια διαδικασία με την οποία κάποιος, που αρχικά αισθάνεται θύμα ή αδικημένος, υφίσταται μια αλλαγή στα συναισθήματα και τη στάση του σχετικά με το αδίκημα και ξεπερνά τα αρνητικά συναισθήματα για την κατάσταση ή το «θύτη», και τα αντικαθιστά με θετικότερα. Ετυμολογικά συγχωρώ (συν+χωρώ) θα πει κάνω μέσα μου χώρο. Πέρα από τη δική μου αφήγηση, τα δικά μου συναισθήματα και τη δικιά μου ιστορία, κάνω ταυτόχρονα χώρο (συν+χωρώ) και την οπτική και το βίωμα του άλλου. Εύκολο; Επί της ουσίας καθόλου. Τί σημαίνει αυτό; Ότι ακόμα και όταν η συγχώρεση φαίνεται εύκολη, είναι πολλές οι πιθανότητες να μην είναι αυθεντική ή να είναι πολύ πρόωρη.

Ο Μπερτ Χέλιγκερ μας λέει ότι η πρόωρη ή μη αυθεντική συγχώρεση παρεμποδίζει εξίσου τη σύνδεση των δυο προσώπων και τον αυθεντικό διάλογο, όσο και η μη συγχώρεση. Αυτό γίνεται διότι η μη αυθεντική συγχώρεση καλύπτει ή αναβάλει τη σύγκρουση. Αυτό σημαίνει ότι το «θύμα» προσπαθεί να απελευθερώσει το «θύτη» από την ενοχή του, λες και κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι ποτέ αρμοδιότητά του. Αντιθέτως, αν όντως εκείνος που αδικήθηκε επιθυμεί συμφιλίωση, έχει δικαίωμα, ενίοτε και υποχρέωση να ζητήσει επανόρθωση.  

Ο Χέλιγκερ επίσης, σημειώνει ότι στην περίπτωση των γονέων, όπου ο ένας τείνει να συγχωρεί πρόωρα και να αναλαμβάνει ευθύνες που δεν είναι δικές του, συχνά ένας νεότερος (συνήθως ένα παιδί), θα αντιμετωπίσει τις συνέπειες. Όλα αυτά ωστόσο αφορούν τη διαδικασία της συγχώρεσης. Και προφανώς, για να μπορέσει να υπάρξει συγχώρεση θα πρέπει εκείνος που αδικήθηκε να έχει δώσει χώρο και στον εαυτό του να αισθανθεί τα συναισθήματα του θυμού, της θλίψης, της οργής, ακόμα και της επιθυμίας για εκδίκηση.

Το ζητούμενο όμως είναι άλλο: τί γίνεται όταν ο θεωρούμενος ένοχος δεν αναλαμβάνει την ευθύνη, ή ο τρόπος που επανορθώνει δε μας είναι επαρκής ή ακόμα χειρότερο έχει φύγει από τη ζωή και δεν θα επανορθώσει ποτέ; Τότε η έννοια της συγχώρεσης γίνεται πολυδιάστατη και συχνά βαθιά υπαρξιακό και πνευματικό ζήτημα.

Θα ξεκινήσω λέγοντας ότι, όταν δεν μπορείς να συγχωρήσεις, το εύκολο και αναμενόμενο είναι να ξεκοπείς από τη σχέση. Η πρόκληση όμως είναι να καταλάβεις τι έγινε. Αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να συγχωρέσουμε όταν ο άλλος δεν έχει αναγνωρίσει το λάθος του ή όταν δεν έχει ζητήσει συγνώμη. Φαινομενικά αυτός είναι ο δρόμος της συγχώρεσης: «ο ένοχος να αναγνωρίσει το λάθος του και να το παραδεχτεί».

Είναι αυτό όμως στα αλήθεια η διαδικασία της συγχώρεσης; Σχεδόν ποτέ. Ο προφανής λόγος είναι διότι οι περισσότεροι δε θα αναγνωρίσουν το «υποτιθέμενο» λάθος τους. Ο βαθύτερος λόγος που όλο αυτό δεν έχει σχέση με τη συγχώρεση είναι επειδή η παραδοχή του λάθους από το θύτη, είναι ακριβώς η διαδικασία που χρειάζεται το Εγώ μας για να αισθανθεί ότι έχει δίκιο, και κατά συνέπεια να μην κοπιάσει να δει πιθανά δικά του τυφλά σημεία. Με άλλα λόγια, όλο αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από την εμμονή μας στη θέση μας, για την οποία θα ήμασταν ικανοί ακόμα και να αρρωστήσουμε, πράγμα που συχνά κάνουμε κιόλας. Ουψ! Αυτό πόνεσε!

Τί άλλο λοιπόν υπάρχει στη συγχώρεση; Καταρχάς θα επαναλάβουμε ότι όταν μιλάμε για συγχώρεση είναι πολύ πιθανό όντως να είμαστε θύμα αδικίας, και αυτό διότι είναι στη φύση του ανθρώπου (κοινωνικό ον) να προξενεί μερικές φορές πόνο γύρω του χωρίς να το αντιλαμβάνεται. Επίσης να επαναλάβουμε ότι προαπαιτούμενο της συγχώρεσης είναι να μας έχουμε επιτρέψει να βιώσουμε τον πόνο και το θυμό. Και εδώ έρχεται μια βασική διάσταση στο θέμα της συγχώρεσης, που δεν είναι άλλη από τα δικά μας τυφλά σημεία. Με άλλα λόγια πρόκειται για μια αναγνώριση της κατάστασης από περισσότερες πλευρές. Πιο συγκεκριμένα μιλάμε για την πρόθεσή μας να αναγνωρίσουμε τη δική μας συνεισφορά και ευθύνη σε όσα αισθανόμαστε και σε όσα μας συμβαίνουν.

Είναι γνωστή η ρήση «ποτέ δε φταίει μόνο ο ένας». Εδώ θα δοκιμάσουμε να την αντιστρέψουμε και απλά να πούμε: μήπως δεν υπάρχει φταίω; Όταν όμως μιλάμε για σύγκρουση δυο ατόμων σίγουρα υπάρχει συνεισφορά και από τις δυο πλευρές, διότι μιλάμε για δυο ανθρώπους, δυο ιστορίες, δυο διαφορετικές δομές. Δε γίνεται στα δικά μας συναισθήματα να μην έχουμε συνεισφορά. Δεν υπάρχει καμία περίπτωση. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι φταίμε. Σε αυτή λοιπόν τη διάσταση της συγχώρεσης αναφερόμαστε στην πρόθεση να αναγνωρίσουμε τη δική μας προσωπική συνεισφορά σε αυτό το βίωμα μας της αδικίας και την προθυμία μας να δούμε πιθανά δικά μας τυφλά σημεία. Και όταν το κάνουμε, τότε η ψυχή μας έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να βρει γαλήνη. Γιατί εννοείται ότι η αναγνώριση των δικών μας τυφλών σημείων πονάει, το να είμαστε όμως προσκολλημένοι πονάει περισσότερο.

Κλείνοντας, θα αναφέρουμε ακόμα μια βασική, ίσως τη βασικότερη, διάσταση της συγχώρεσης: «Για να μπορέσω να συγχωρέσω εσένα, θα πρέπει πρώτα να καταφέρω να συγχωρέσω εμένα». Ο καθένας μας ως ανθρώπινο ον προξενεί πόνο και συμπεριφέρεται άδικα διότι δεν είναι τέλειος. Είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης να βασίζεται στη δική της εμπειρία, και να μη μπορεί να είναι πανταχού παρούσα, ακόμα και όταν το προσπαθεί. Μόνο η τελειότητα μας επιτρέπει να μην προξενούμε πόνο.

Και ακόμα και αν πολλοί από εμάς προσπαθούμε να φτάσουμε στην τελειότητα, τότε σίγουρα νιώθουμε πιο αδικημένοι, δε θα τα καταφέρουμε ποτέ. Τείνουμε λοιπόν να θεωρούμε τους εαυτούς μας θύματα, χωρίς να υπολογίζουμε ότι κι εμείς βλάπτουμε τους γύρω μας. Και προφανώς όλοι έχουμε βρεθεί σε καταστάσεις που ο άλλος μας έχει βλάψει πολύ περισσότερο. Δεν αποκλείεται όμως σε άλλες φάσεις της ζωής, εμείς να ήμασταν στην πλευρά του θύτη και να μην το καταλάβαμε ποτέ. Η παραδοχή λοιπόν ότι η ανθρώπινη φύση είναι ατελής βρίσκεται στα θεμέλια της ουσιαστικής συγχώρεσης προς κάθε άνθρωπο, με αρχή τον εαυτό μας τον ίδιο.

Πάλι λοιπόν στα ίδια θα καταλήξουμε. Το κλειδί και πάλι είναι η αέναη και συχνά επώδυνη σύνδεση με τον εαυτό και το σώμα μας, έτσι ώστε να μας επιτρέψουμε να αισθανθούμε το θυμό και τη μνησικακία, να μην αποφύγουμε ή να κουκουλώσουμε τη σύγκρουση, αλλά και να είμαστε έτοιμοι να δούμε και τα δικά μας τυφλά σημεία, σημεία που πολλοί θα επιλέξουν ασυνείδητα να πάρουν στον τάφο τους, διότι όλο αυτό πονάει πολύ. Όταν όμως είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε ένα τέτοιο ταξίδι τα δώρα είναι πολλά. Και τότε δε μιλάμε απλά για συγχώρεση, αλλά για Ίαση.